การกระตุ้นไฟฟ้าความถี่ต่ำ (Low-Frequency Electrotherapy)
การกระตุ้นไฟฟ้าความถี่ต่ำ คือการใช้กระแสไฟฟ้าที่มีจังหวะการปล่อยไฟช้า ๆ (เหมือนการเคาะเป็นจังหวะ) เพื่อกระตุ้นให้ร่างกายหลั่ง “สารแก้ปวดตามธรรมชาติ” ชนิดเอ็นดอร์ฟิน (Endorphins) ซึ่งมีฤทธิ์คล้ายมอร์ฟีน จึงเหมาะอย่างยิ่งกับภาวะปวดเรื้อรัง แม้ต้องใช้เวลาสักพักกว่าจะเห็นผล แต่ฤทธิ์ลดปวดจะคงอยู่นานหลายชั่วโมงหลังจบการรักษา ระหว่างทำผู้ป่วยจะรู้สึกเหมือนมีแรง “เคาะ/ทุบ” เบา ๆ เป็นจังหวะที่กล้ามเนื้อ
1) หลักการทำงานและกลไก (Principles and Mechanism)
สำหรับแพทย์และพยาบาล
- Definition of Low Frequency: ในบริบทของการลดปวด หมายถึงความถี่ช่วง 1–10 Hz หรือที่เรียก Acupuncture-like TENS (AL-TENS)
- Primary Mechanism – Endogenous Opioid Release:
- กระตุ้นที่ความถี่ต่ำพร้อมความเข้มสูงพอให้เกิด visible muscle twitch จะกระตุ้นใยประสาท Aδ
- สัญญาณส่งสู่ Periaqueductal Gray (PAG) และ Rostral Ventromedial Medulla (RVM)
- กระตุ้นต่อมใต้สมองให้หลั่ง β-endorphin และ enkephalins สู่เลือดและน้ำไขสันหลัง
- สารเหล่านี้จับกับ opioid receptors ส่วนกลาง/ส่วนปลาย ยับยั้ง nociceptive transmission ให้เกิดฤทธิ์ระงับปวดกว้างและยาวนาน
- Characteristics of Analgesia:
- Onset: ช้า ~20–30 นาทีหลังเริ่มรักษา
- Duration: นาน 4–6 ชั่วโมงหรือมากกว่า หลังสิ้นสุดเซสชัน
- Reversal: ฤทธิ์ถูกยับยั้งได้ด้วย naloxone (opioid antagonist)
สำหรับผู้ป่วย
- หลักการง่าย ๆ: กระแสไฟจังหวะช้าไปกระตุ้นเส้นประสาท ส่ง “สัญญาณพิเศษ” ขึ้นสมองส่วนกลาง
- สมองตอบสนอง: สั่งหลั่ง “เอ็นดอร์ฟิน” ยาแก้ปวดธรรมชาติของร่างกาย
- ผลลัพธ์: เอ็นดอร์ฟินบล็อกความเจ็บปวด ให้การลดปวดเป็นธรรมชาติ อยู่ได้นาน แต่ต้องรอสักพักกว่าจะเริ่มทำงานเต็มที่
2) ข้อบ่งชี้และข้อห้ามใช้ (Indications and Contraindications)
สำหรับแพทย์และพยาบาล
ข้อบ่งชี้ (Indications): เหมาะกับภาวะปวดเรื้อรัง
- Chronic Musculoskeletal Pain: ปวดหลังส่วนล่าง/คอเรื้อรัง, Osteoarthritis
- Myofascial Pain Syndrome: ปวดจากจุดกดเจ็บ (Trigger points)
- Neuropathic Pain: บางราย เช่น ปลายประสาทอักเสบจากเบาหวาน
- DOMS: ปวดระบมกล้ามเนื้อหลังออกกำลังกายหนัก
- Deep/Visceral Pain: อาการปวดลึกหรือปวดตื้อ ๆ
ข้อห้ามใช้ (Contraindications) และข้อควรระวัง (Precautions):
- ข้อห้ามเด็ดขาด: ใส่ cardiac pacemaker/ICD, สตรีมีครรภ์ (บริเวณท้อง/หลัง), บริเวณมะเร็งที่ยัง active, มี DVT, บริเวณ carotid sinus
- ข้อควรระวัง: การกระตุ้นจนเกิด muscle twitch อาจไม่เหมาะในระยะเฉียบพลันของการบาดเจ็บกล้ามเนื้อ/เอ็น, ผู้ป่วยเลือดออกง่าย, เสี่ยงระบมกล้ามเนื้อหากความแรงสูงเกิน
สำหรับผู้ป่วย
- เหมาะกับใคร: ปวดหลัง/คอ/เข่าเรื้อรัง (>3 เดือน), ปวดลึกตื้อ ๆ, นักกีฬาปวดหลังซ้อมหนัก
- ควรแจ้งผู้รักษา: หากใส่เครื่องกระตุ้นหัวใจ, ตั้งครรภ์, เป็นมะเร็ง, เคยมีลิ่มเลือดอุดตัน
3) แนวทางการรักษาและการใช้งาน (Application Guidelines)
สำหรับแพทย์และพยาบาล
- Patient Preparation: ตรวจ/ทำความสะอาดผิว คัดกรองข้อห้ามอย่างครบถ้วน
- Parameter Selection:
- Frequency: 1–10 Hz (นิยม 2–4 Hz)
- Pulse Duration/Width: 150–300 μs หรือมากกว่า เพื่อครอบคลุมเส้นประสาทรับความรู้สึกและสั่งการ
- Intensity/Amplitude: ปรับจนเห็น การกระตุกของกล้ามเนื้ออย่างชัดเจนแต่ไม่เจ็บ (visible, non-painful muscle twitches)
- Electrode Placement: จุดกดเจ็บ (trigger points), จุดฝังเข็ม, หรือคร่อมกล้ามเนื้อมัดใหญ่บริเวณที่ปวด (myotome)
- Treatment Duration: อย่างน้อย 20 นาที และอาจถึง 45 นาที เพื่อให้หลั่ง/กระจายเอ็นดอร์ฟินเพียงพอ
- Patient Education: อธิบายความรู้สึกที่คาดหวัง (muscle twitching) และแจ้งว่าอาการจะค่อย ๆ ดีขึ้นและอยู่นานหลังจบการรักษา
สำหรับผู้ป่วย
- ขั้นตอนการรักษา:
- ติดแผ่นอิเล็กโทรดบนผิว
- ค่อย ๆ เพิ่มความแรงจนรู้สึก “เคาะ/ทุบ” เบา ๆ เป็นจังหวะ และเห็นกล้ามเนื้อกระตุกตามจังหวะ
- สำคัญ: บอกระดับที่ “แรงแต่สบาย ไม่เจ็บ” แก่ผู้รักษา
- ทำประมาณ 30 นาที ผ่อนคลายระหว่างทำได้
- หลังเสร็จอาจยังไม่หายปวดทันที แต่จะค่อย ๆ ดีขึ้น และอยู่ได้นานหลายชั่วโมง
ข้อควรจำ: การกระตุ้นไฟฟ้าความถี่ต่ำเป็นเครื่องมือที่มีประสิทธิภาพในการจัดการ “อาการปวดเรื้อรัง” แต่ไม่ได้รักษา “สาเหตุ” ของอาการปวด จึงควรทำร่วมกับการรักษาหลักอื่นตามคำแนะนำของแพทย์และนักกายภาพบำบัด
ข้อความนี้จัดทำเพื่อให้ข้อมูลทางการแพทย์เบื้องต้น ไม่สามารถทดแทนคำแนะนำ การวินิจฉัย หรือการรักษาจากแพทย์ผู้เชี่ยวชาญหรือนักกายภาพบำบัดได้
อัปเกรดโรงพยาบาลของคุณด้วยนวัตกรรมเครื่องมือแพทย์ล่าสุด
เพิ่มคุณภาพการรักษา ยกระดับความปลอดภัย และสร้างอนาคตสุขภาพที่ยั่งยืน
