การกระตุ้นไฟฟ้าเพื่อลดอาการปวดเกร็ง (Electrotherapy for Spasticity and Associated Pain) เน้น NMES/FES

การกระตุ้นไฟฟ้าเพื่อลดอาการปวดเกร็ง (Electrotherapy for Spasticity and Associated Pain) เน้น NMES/FES

ภาวะกล้ามเนื้อเกร็ง (Spasticity) เกิดจากความเสียหายของสมองหรือไขสันหลังที่ทำให้สัญญาณ “เบรก/ผ่อนคลาย” สูญเสียสมดุล ส่งผลให้กล้ามเนื้อหดตัวค้าง แข็ง ควบคุมยาก และมักก่อให้เกิดความเจ็บปวด

 

การกระตุ้นไฟฟ้าด้วย NMES (Neuromuscular Electrical Stimulation) หรือ FES (Functional Electrical Stimulation) เปรียบเสมือน “ครูฝึกไฟฟ้า” เพื่อสอนรูปแบบการทำงานของกล้ามเนื้อใหม่ โดยมี 2 กลยุทธ์หลักคือ

• สั่งให้กล้ามเนื้อฝั่งตรงข้ามทำงาน เพื่อยับยั้งกล้ามเนื้อที่เกร็ง (เหมือนไม้กระดก—อีกฝั่งทำงาน ฝั่งเกร็งต้องผ่อน)
• สั่งให้กล้ามเนื้อที่เกร็งทำงานซ้ำ ๆ จนล้าและคลายตัว

 

ผลลัพธ์คือช่วยลดความตึงและปวด ทำให้การยืด การเคลื่อนไหว และการทำกิจกรรมในชีวิตประจำวันง่ายขึ้น

 

1) หลักการทำงานและกลไก (Principles and Mechanism)

สำหรับแพทย์และพยาบาล

• Pathophysiology of Spasticity: ส่วนหนึ่งของ UMN syndrome จากความเสียหายของ descending pathways ทำให้เกิดความไม่สมดุล excitatory/inhibitory ที่ไขสันหลัง → velocity-dependent hypertonia และ hyperreflexia ของ stretch reflex

 

• Primary Modality: NMES/FES เป็นแกนหลัก

 

• Mechanisms of Action for Spasticity Reduction
  • Reciprocal Inhibition (การยับยั้งต่างตอบ) — นิยมที่สุด
    • หลักการ: กระตุ้น antagonist ของกล้ามเนื้อที่เกร็ง (เช่น biceps เกร็ง → กระตุ้น triceps)
    • กลไก: Ia afferents กระตุ้น Ia inhibitory interneuron → ปล่อย GABA ยับยั้ง α-motoneuron ของกล้ามเนื้อที่เกร็ง → คลายตัวชั่วคราว
  • Agonist Muscle Stimulation (กระตุ้นกล้ามเนื้อที่เกร็งโดยตรง)
    • Muscular Fatigue: หด-คลายซ้ำจนล้า → คลายตัว
    • Recurrent Inhibition (ผ่าน Renshaw cells): กระตุ้น α-motoneuron → feedback กระตุ้น Renshaw (inhibitory) → ลดความตื่นตัวของมัดนั้น
  • Sensory Stimulation (ระดับต่ำไม่ให้หดตัว): ปรับ pattern การรับความรู้สึก ลด spinal hyperexcitability

 

สำหรับผู้ป่วย

• สั่งงานกล้ามเนื้อฝั่งตรงข้าม: ติดแผ่นกระตุ้นที่กล้ามเนื้อฝั่งตรงข้ามมัดที่เกร็ง เมื่อหดตัว จะ “สะกิด” ให้มัดที่เกร็งผ่อนคลาย
• ทำให้มัดที่เกร็งเหนื่อย: กระตุ้นให้หด-คลายเป็นจังหวะเหมือนออกกำลังกาย จนยอมคลายตัว

 

2) ข้อบ่งชี้และข้อห้ามใช้ (Indications and Contraindications)

สำหรับแพทย์และพยาบาล

ข้อบ่งชี้ (Indications):

• Spasticity จากรอยโรคระบบประสาทส่วนกลาง
  • Stroke (CVA): biceps/wrist flexor spasticity, FES แก้ foot drop
  • Spinal Cord Injury (SCI): adductor/hamstring spasticity
  • Traumatic Brain Injury (TBI), Multiple Sclerosis (MS), Cerebral Palsy (CP)

 

• เป้าหมายการรักษา
  • ลด muscle tone
  • เพิ่ม passive/active ROM
  • ลดความเจ็บปวดที่สัมพันธ์กับเกร็ง
  • ปรับ motor control และ facilitate functional tasks (ปล่อยมือ เดิน ฯลฯ)

 

ข้อห้ามใช้ (Contraindications):

• เด็ดขาด: pacemaker/ICD, DVT, active malignancy, pregnancy over trunk, unstable fracture
• พิจารณาเป็นพิเศษ: severe contracture (ข้อต่อยึดจนขยับไม่ได้), severe osteoporosis (เสี่ยงกระดูกหัก), unstable ICP, autonomic dysreflexia (SCI), ผู้ป่วยให้ความร่วมมือไม่ได้

 

สำหรับผู้ป่วย

• เหมาะกับใคร: ผู้ป่วย Stroke, SCI/TBI, MS/CP ที่มีแขน-ขาเกร็ง เป้าหมายเพื่อผ่อนคลาย ยืดง่าย ลดปวด และทำกิจกรรมได้ดีขึ้น
• แจ้งผู้รักษาเสมอ: หากมีเครื่องกระตุ้นหัวใจ ตั้งครรภ์ มะเร็ง ลิ่มเลือด หรือข้อต่อยึดติดมากจนขยับไม่ได้

 

3) แนวทางการรักษาและการใช้งาน (Application Guidelines)

สำหรับแพทย์และพยาบาล

• Assessment: ระดับเกร็ง (Modified Ashworth Scale), ROM, กล้ามเนื้อ, เป้าหมายเชิงกิจกรรม
• Electrode Placement
  • Reciprocal Inhibition: วางบน motor point ของ antagonist
  • Agonist Stimulation: วางบน motor point ของ spastic muscle

 

• Parameter Selection (NMES/FES)
  • Pulse duration/width: 200–400 μs (เพียงพอสำหรับ motor nerve)
  • Frequency: 25–50 Hz เพื่อสร้าง smooth tetanic contraction
  • On/Off time (duty): อย่างน้อย 1:2 หรือ 1:3 (เช่น On 5s/Off 10s หรือ On 10s/Off 20s) เพื่อกันล้า
  • Ramp up/down: 1–3 s เพื่อหลีกเลี่ยง stretch reflex และเพิ่มความสบาย
  • Intensity: จนเกิดการหดตัวที่มองเห็นได้ ชัดเจน นุ่มนวล ไม่เจ็บ และก่อให้เกิดการเคลื่อนไหวของข้อต่อ

 

• Treatment Protocol
  • Duration: 20–30 นาที/ครั้ง
  • Integration with Therapy:
    • กระตุ้นไฟฟ้าคู่กับการยืด (ทำช่วง Off)
    • FES เชิงหน้าที่: เช่น กระตุ้น tibialis anterior ตามจังหวะก้าวเดิน เพื่อแก้ foot drop

 

สำหรับผู้ป่วย

• ขั้นตอนการรักษา
  • นักกายภาพบำบัดหามัดกล้ามเนื้อเป้าหมายและติดแผ่นอิเล็กโทรด
  • ตั้งค่าเครื่องและเพิ่มความแรงอย่างค่อยเป็นค่อยไป
  • คุณจะรู้สึกว่ากล้ามเนื้อ “ถูกสั่งให้ทำงาน” เอง—ตึงขึ้น-คลายลงเป็นจังหวะ โดยไม่เจ็บ
  • สิ่งสำคัญ: ระหว่างเครื่องทำงาน ผู้บำบัดจะช่วยยืด หรือให้คุณออกแรงเคลื่อนไหวตามจังหวะ เพื่อ “สอน” สมองและกล้ามเนื้อไปพร้อมกัน
  • ใช้เวลาประมาณ 20–30 นาที

 

สรุป

Electrotherapy (NMES/FES) เป็นเครื่องมือทรงพลังในการลดเกร็งและปวดที่เกี่ยวข้อง แต่ไม่ใช่การรักษาที่ทำให้หายขาด ผลลัพธ์ดีที่สุดเมื่อใช้อย่างสม่ำเสมอ ภายใต้การดูแลผู้เชี่ยวชาญ และผนวกในโปรแกรมฟื้นฟูแบบองค์รวมที่ครอบคลุมการออกกำลังกาย ยืดเหยียด และฝึกทำกิจกรรม

 

ข้อความนี้จัดทำขึ้นเพื่อให้ข้อมูลทางการแพทย์เบื้องต้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำแนะนำ การวินิจฉัย หรือการรักษาจากแพทย์ผู้เชี่ยวชาญหรือนักกายภาพบำบัดได้

 

 

อัปเกรดโรงพยาบาลของคุณด้วยนวัตกรรมเครื่องมือแพทย์ล่าสุด
เพิ่มคุณภาพการรักษา ยกระดับความปลอดภัย และสร้างอนาคตสุขภาพที่ยั่งยืน