ไม้ค้ำยัน (Crutches) และไม้เท้า (Canes)
ไม้ค้ำยันและไม้เท้าคือ “เพื่อนร่วมทาง” ที่ช่วยให้คุณเคลื่อนไหวได้ปลอดภัยเมื่อขา “ยังไม่พร้อม 100%” แต่ หน้าที่ต่างกันชัดเจน:
- ไม้ค้ำยัน (Crutches) — เหมือน “ราวพยุงแบบพกพา” หนีบไว้ข้างลำตัว
- หน้าที่หลัก: ถ่ายเทน้ำหนักจากขาที่เจ็บไปให้แขน/ลำตัวรับแทน ใช้เมื่อแพทย์สั่ง ห้ามลงน้ำหนัก หรือให้ลงได้เพียงบางส่วน
- ไม้เท้า (Cane) — เหมือน “นิ้วพิเศษที่สาม” แตะพื้นเช็กสมดุล
- หน้าที่หลัก: เพิ่มความมั่นคง ช่วยทรงตัว และลดแรงที่ขาข้างเจ็บได้ เล็กน้อย เหมาะกับอาการไม่รุนแรง
กุญแจสำคัญ: เลือกอุปกรณ์ให้ถูก และใช้ให้ถูกวิธี = ฟื้นตัวปลอดภัยและไวขึ้น
1) ไม้ค้ำยัน (Crutches)
หลักการทำงานและชนิด (Principles & Types)
สำหรับแพทย์/พยาบาล/นักกายภาพบำบัด
- Mechanism: โอนน้ำหนักจากรยางค์ล่าง → รยางค์บน/ผนังทรวงอก ผ่าน handgrip และ ที่รองรับ (axillary pad หรือ forearm cuff) เพื่อปฏิบัติตาม weight-bearing precautions (NWB/PWB)
- Types:
- Axillary Crutches (รักแร้): ปรับได้ ใช้ง่าย สนับสนุนดี
- ข้อควรระวัง: ห้ามลงน้ำหนักที่รักแร้ → เสี่ยงกดทับเส้นประสาท/หลอดเลือด
- Forearm Crutches (Lofstrand/Canadian): มี cuff ที่ปลายแขน คล่องตัว ธรรมชาติกว่า เหมาะใช้ระยะยาว ไร้ความเสี่ยงกดทับรักแร้
- Axillary Crutches (รักแร้): ปรับได้ ใช้ง่าย สนับสนุนดี
สำหรับผู้ป่วย
ไม้ค้ำยันช่วยให้ “ขาที่เจ็บได้พักจริงๆ” แขนรับบทแบกน้ำหนักชั่วคราว คุณจึงเดินไปไหนมาไหนได้ในช่วงที่ร่างกายกำลังซ่อมแซม
ข้อบ่งชี้/ข้อห้ามใช้
- เหมาะสำหรับ
- หลังบาดเจ็บ/ผ่าตัดรยางค์ล่างต้อง NWB หรือ PWB (เช่น ACL reconstruction, กระดูกข้อเท้าหัก)
- อ่อนแรงทั้งสองขา ต้องการพยุงมากกว่าไม้เท้า
- ไม่เหมาะสำหรับ
- แขน/ไหล่/ลำตัวแรงไม่พอ
- การทรงตัว/การประสานงานแย่
- ผู้สูงอายุ frailty สูง (มักปลอดภัยกว่าเมื่อใช้ Walker)
แนวทางการใช้งาน
สำหรับแพทย์/พยาบาล/นักกายภาพบำบัด – Fitting
- Axillary Crutches: ผู้ป่วยยืนใส่รองเท้าปกติ
- ส่วนบน (axillary pad) ต่ำกว่ารักแร้ 2–3 นิ้วมือสอด
- Handgrip ระดับ wrist crease → ศอกงอ 20–30°
การฝึกรูปแบบเดิน (Gait Pattern)
- Three-Point Gait (NWB/PWB):
- เคลื่อนไม้ค้ำยันทั้งสอง + ขาข้างเจ็บไปข้างหน้า (ถ้า NWB ให้ยกขาเจ็บลอย)
- ถ่ายน้ำหนักลงมือ
- ก้าวขาดีผ่านไม้ค้ำยันไปข้างหน้า
สำหรับผู้ป่วย – 3 เคล็ดลับสำคัญ
- ปรับความสูงให้พอดี: ส่วนบนห่างรักแร้ ~2 นิ้ว มือจับระดับข้อมือ
- ห้ามลงน้ำหนักที่รักแร้! ใช้ ฝ่ามือ/แขน รับน้ำหนักเท่านั้น
- ลำดับเดิน (NWB):
- เคลื่อนไม้ค้ำยันทั้งสองไปข้างหน้า
- ใช้แรงแขนยันตัว แล้วก้าว/กระโดดด้วย ขาข้างดี ไปให้ระดับเดียวกับไม้ค้ำยัน
2) ไม้เท้า (Canes)
หลักการทำงานและชนิด (Principles & Types)
สำหรับแพทย์/พยาบาล/นักกายภาพบำบัด
- Mechanism: ขยาย BOS และเพิ่ม proprioceptive input ช่วยสมดุล
- ถือไม้เท้าข้างตรงข้ามกับขาที่เจ็บ ช่วยลดแรงที่สะโพกข้างเจ็บ (joint reaction force/abductor demand) ได้ราว 15–25%
- Types:
- Single-Point Cane: มาตรฐาน คล่องตัว
- Quad Cane (4 ขา): มั่นคงกว่า แต่ช้ากว่า/เกะกะกว่า (มีฐานแคบ/กว้าง)
สำหรับผู้ป่วย
ไม้เท้า ไม่ใช่ ตัวรับน้ำหนักทั้งหมด หน้าที่คือ:
- เพิ่มจุดสัมผัสพื้น → สมองรู้สึกมั่นคงขึ้น
- แบ่งเบาแรงที่ข้อสะโพก/เข่าข้างเจ็บ เล็กน้อย ให้เดินสบายขึ้น
ข้อบ่งชี้/ข้อห้ามใช้
- เหมาะสำหรับ
- ปัญหาสมดุล เล็กน้อย
- ปวดสะโพก/เข่า เล็กน้อย–ปานกลาง (OA)
- ผู้สูงอายุอ่อนแรงทั่วไป
- ไม่เหมาะสำหรับ
- ต้องการพยุงน้ำหนักอย่างมีนัยสำคัญ
- ปัญหาการทรงตัว รุนแรง
แนวทางการใช้งาน
สำหรับแพทย์/พยาบาล/นักกายภาพบำบัด – Fitting
- ผู้ป่วยยืนใส่รองเท้าปกติ
- ปรับมือจับระดับ wrist crease → ศอกงอ 20–30°
Training
- ถือข้างที่ถูกต้อง: ถือไม้เท้า “ฝั่งตรงข้าม” กับขาที่เจ็บ
- ลำดับก้าว:
- ก้าว ไม้เท้า พร้อมกับ ขาข้างเจ็บ/อ่อนแรง
- ก้าว ขาข้างดี ตาม
สำหรับผู้ป่วย – 3 ข้อง่ายจำให้แม่น
- ปรับสูงให้พอดี: มือจับระดับข้อมือเมื่อยืนตรง
- ถือให้ถูกข้าง: เจ็บขาขวา = ถือมือซ้าย
- ก้าวคู่กัน: “ไม้เท้า + ขาเจ็บ” ไปพร้อมกัน → แล้ว “ขาดี” ตาม
สรุป:
- ต้อง ถ่ายเทน้ำหนักมาก/ห้ามลงน้ำหนัก → เลือก ไม้ค้ำยัน
- ต้อง แค่เพิ่มสมดุล/ลดแรงเล็กน้อย → เลือก ไม้เท้า
- ทุกกรณี: ปรับความสูงถูกต้อง + ฝึกท่าที่ถูกกับนักกายภาพบำบัด = ปลอดภัยกว่าและฟื้นตัวไวกว่า
ข้อความนี้จัดทำขึ้นเพื่อให้ข้อมูลทางการแพทย์เบื้องต้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำแนะนำ การวินิจฉัย หรือการรักษาจากแพทย์ผู้เชี่ยวชาญหรือนักกายภาพบำบัดได้
อัปเกรดโรงพยาบาลของคุณด้วยนวัตกรรมเครื่องมือแพทย์ล่าสุด
เพิ่มคุณภาพการรักษา ยกระดับความปลอดภัย และสร้างอนาคตสุขภาพที่ยั่งยืน
